مایکروسافت اکسل چیست؟

بعد از حدود ۱۷ سال کار حرفه‌ای و تحقیق و انجام پروژه، می‌خواهم بگویم که اکسل چیست؟ 

اکسل چه چیزی نیست

پیش از شروع مایلم بگویم که اکسل چه چیزی نیست و چه برداشت‌های اشتباهی از اکسل وجود دارد.

اکسل نرم افزاری برای کشیدن جدول نیست

بسیاری از کاربران word که می‌خواهند جدول‌های پیچیده‌ای را رسم کنند به سراغ اکسل می‌آیند و این تصور را در برخی از کاربران ایجاد می‌کنند که اکسل ابزاری است برای کشیدن جداول پپچیده که اساسا اینگونه نیست و تقریبا ما به عنوان یک کاربر حرفه‌ای اکسل، جدول‌های خاصی را رسم نمی‌کنیم.

اکسل یک ابزار نیست

اکسل یک ابزار و tools نیست. در یک مصاحبه از فردی که خود را حرفه‌ای اکسل می‌دانست پرسیدند که اکسل چیست و او در اولین جمله‌اش گفت که اکسل یک tools و ابزار است که اساسا این تعریف بسیار سطحی است. اکسل یک ابزار نیست. زیرا ابزارها معمولا برای کارهای خاصی تولید می‌شوند و انعطاف پذیر نیستند و نمی‌توان آن‌ها را توسعه داد. 

اکسل یک پلتفرم است

اکسل یک پلتفرم است یعنی یک بستری است برای آنکه بتوانیم نیازهای خود را در آن مرتفع کنیم. پلتفرم‌ها محدود کننده نیستند بلکه فضایی را ایجاد می‌کنند تا هر سازمان و هر فردی در این فضا نیازهایش را پیاده کند.

پلتفرم‌ها منعطف هستند اما ابزارهای  اینگونه نیستند.

اکسل یک Spreadsheet‌ است

بسیار مهم است که بدانید اکسل از خانواده Spreadsheet‌ها یا همان صفحه گسترده‌ها است. یعنی دارای چندین خواهر و برادر دیگری است که ویژگی‌های بسیار مشترکی با آن‌ها دارد و تنها نیست و همگی آنها ابزارهای و امکاناتی کم و بیش شبیه اکسل را دارند.

از جمله مهمترین آنها نرم افزار Calc‌ از مجموعه Libre Office‌ است و همچنین Google Sheet هم توسط شرکت گوگل ارائه شده است.

در این مقاله اصول کلی Spreadsheetها را بررسی می‌کنیم.

زبان فرمول نویسی اکسل یک زبان برنامه نویسی است

در تعریف زبان‌های برنامه نویسی گفته می‌شود که اگر بتوان با چیزی ماشین تورینگ را ساخت، آن چیز یک زبان برنامه نویسی است و با اکسل می‌توان این کار را کرد، بنابراین زبان فرمول نویسی اکسل را یک زبان برنامه نویس کامل می‌توان نامید.

آنچه در پاراگراف قبلی گفته شد را من دقیقا از مفاهیم نظری و علمی آن خبر ندارم و این مفهوم در درس‌های کارشناسی ارشد کامپیوتر قرار دارد اما می‌توانم با اطمینان و تجربه خودم به شما بگویم که بسیاری از کارهایی که در زبان‌های برنامه نویسی انجام می‌دهیم، در اکسل هم قابل پیاده سازی است.

پیاده سازی مفهوم Loop - حلقه‌ها در اکسل

همین که در یک فرمول آدرس نسبی می‌نویسیم و آن فرمول را در هزاران سلول کپی می‌کنیم، یک حلقه ساخته‌ایم که یک فرمول را بر روی هزاران مقدار اجرا می‌کند.

پیاده سازی دستور Group By در زبان SQL

ابزار Pivot Table اکسل، یک ابزار است که مشابه کاری که در زبان SQL با دستور Group By انجام می‌شود را در اکسل پیاده سازی می‌کند.

پیاده سازی دستور Join در زبان SQL

در واقع تابع VLOOKUP برای ما کاری را که با دستور Join در زبان SQL انجام می‌دهیم، را در اکسل انجام می‌دهد.

البته در نسخه‌های جدید اکسل وجود توابعی مانند VSTACK و ... اساسا یک پارادایم شیف جدید در فرمول نویسی اکسل را برای ما رقم زده است.

سه زبان برنامه نویسی در اکسل

جای شگفتی دارد که در اکسل علاوه بر فرمول نویسی آن شما قادر هستند که از ۳ زبان برنامه نویسی دیگر هم استفاده کنید و نیازی به نصب هیچ چیز اضافه‌ای نیست:

۱) زبان برنامه نویسی Visual Basic for Application

۲) زبان برنامه نویسی M

۳) زبان برنامه نویسی DAX

در ادامه مختصری در مورد این زبان‌ها برای شما خواهم گفت.

زبان برنامه نویسی Visual Basic for Application

حدود ۳۰ سال پیش (سال ۱۹۹۳) در اکسل قابلیت برنامه نویسی به زبان ویژوال بیسیک اضافه شد که مختصر به آن VBA‌ می‌گویند. این زبان یک نسخه مشتق شده است زبان ویژوال بیسیک ۶ است که سالها در دنیا یکی از زبان‌های مطرح بوده است. در اکسل ابزار Record Macro وجود دارد که برای ما کدهای این زبان را تولید می‌کند و البته به سادگی می‌توانیم با این زبان برنامه نویسی کنیم و بسیاری از کارهای غیر ممکن را در اکسل انجام دهیم. برا ینمونه با VBA می‌توانیم با آتلوک حرف بزنیم و ده‌ها ایمیل را به یکبار ارسال کنیم.

میلیون‌ها کد آماده آن در اینترنت وجود دارد که هر کسی می‌تواند با دانستن اصول اولیه برنامه نویسی VBA، از این کدها استفاده کند. 

نیاز به برگزاری دوره‌های آموزش VBA , Power Query
کارشناسان بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها از وجود VBA و Power Query‌ در اکسل بی اطلاع هستند و این موضوع به دلیل آن است که هیچ دوره‌ای برای این مهارت‌ها در آن سازمان برگزار نشده است. در واقع نه کارشناسان تقاضایی برای این دوره‌ها داشته‌اند و نه منابع انسانی اقدام به برگزاری این دوره‌ها کرده است. به همین دلیل ما پیشنهاد می‌کنیم که هماهنگی برگزاری این دوره‌ها را در سامان خود انجام دهید و برای کسب اطلاعات بیشتر و هماهنگی با ما تماس بگیرید.

اکسل به عنوان یک پایگاه داده 

بسیاری از سازمان‌ها از اکسل به عنوان یک پایگاه داده برای ثبت و ذخیره سازی اطلاعات خود استفاده می‌کنند. البته اکسل امکانات پایگاه داده را ندارد و از این جنبه نمی‌توان آن را با پایگاه‌های داده مقایسه کرد. اما این محدودیت باعث نمی‌شود تا افراد و سازمان‌ها از آن به عنوان پایگاه داده استفاده نکنند.

در اینجا باید اشاره کنم که اگر چه اکسس هم در دسترس همگان است، اما کمتر کسی به سراغ آن می‌رود زیرا مسیر یادگیری اولیه آن بسیار دشوارتر از اکسل است.

اکسل و معماری ۳ لایه

معماری ۳ لایه یکی از مفاهیم تولید نرم افزار است که در آن نرم افزار از ۳ لایه مجرا تشکیل می‌شود: 

۱) لایه دیتابیس
۲) لایه محاسبات (که به آن Business Logic Layer  یا لایه منطق تجاری هم می‌گویند)
۳) لایه نمایش (Presentation Layer)

ما در اکسل هر ۳ لایه را داریم. برای نمونه در یک شیت اطلاعات را وارد می‌کنیم (لایه دیتابیس) و در شیت دیگری بر روی این اطلاعات پیوت تیبل می‌سازیم و محاسبات را انجام می‌دهیم (لایهمحاسبات) و در یک شیت دیگر چندین چارت می‌کشیم (لایه نمایش). 

شاید این ویژگی اکسل است که آن را بسیار منحصر بفرد کرده است و تقریبا هیچ نرم افزاری برای عموم افراد نیست که بتواند این کار را انجام دهد.